Aruba
One Happy Island
Aruba – van Status Aparte tot volwassen autonomie
De eerste bewoners van Aruba waren de Arowakken, een inheems volk dat leefde van landbouw, visserij en jacht. Ze verbouwden maïs, cassave en bonen, en vingen langs de kust vis en schelpdieren.
De Arowakken maakten aardewerk, stenen gereedschappen en sieraden van schelp en bot, en lieten in grotten rode rotstekeningen achter die hun dagelijks leven uitbeeldden.
In 1499 werd Aruba door Spanje ontdekt en opgeëist. De Spanjaarden gebruikten het eiland vooral als tussenstop voor handel en piraterij.
Veel Arowakken werden verdreven of kwamen onder druk te staan. Hoewel de Spaanse overheersing relatief kort duurde, veranderde het leven op het eiland ingrijpend en raakte de inheemse bevolking grotendeels gemarginaliseerd.
Toen de Nederlanders Aruba in 1636 overnamen van Spanje, deden ze dat vooral uit economische en strategische overwegingen.
De West-Indische Compagnie (WIC) zocht in het Caribisch gebied naar zout, dat onmisbaar was voor de Hollandse haringhandel.
Nadat de Nederlanders door de Spanjaarden waren verdreven uit de zoutvlaktes bij Venezuela, richtten ze hun aandacht op eilanden als Curaçao, Bonaire en Aruba.
Op Aruba werd zout gewonnen uit natuurlijke vlaktes, vaak onder zware omstandigheden.
Inheemse bewoners en later ook tot slaaf gemaakte Afrikanen moesten het witte goud in de brandende zon verzamelen en naar de schepen dragen. Het werk was hard en de opbrengst kwam vooral ten goede aan de Compagnie.
Zo werd Aruba een schakel in het Nederlandse koloniale netwerk.
Van koloniale buitenpost tot olieland
De Nederlandse overheersing betekende een grote verandering voor het eiland.
De WIC bestuurde Aruba aanvankelijk als strategische tussenstop en handelspost.
Door het droge klimaat was grootschalige landbouw nauwelijks mogelijk, waardoor het eiland economisch afhankelijk bleef van Curaçao.
Pas in de jaren twintig van de twintigste eeuw kwam daarin verandering. In San Nicolas (Sint Nicolaas) bouwde de Amerikaanse Standard Oil Company een grote olieraffinaderij. Die fabriek bracht werkgelegenheid, hogere lonen en een veel betere levensstandaard. Arbeiders kwamen van andere Caribische eilanden, uit Venezuela, de Verenigde Staten en Europa, waardoor de bevolking snel groeide en de samenleving internationaler werd.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kregen de raffinaderijen op Aruba en Curaçao een wereldwijde betekenis. De raffinaderij in San Nicolas en de Shell-raffinaderij op Curaçao leverden brandstof aan de geallieerden. De olie, afkomstig uit Venezuela, werd geraffineerd tot benzine voor vliegtuigen, schepen en tanks. Vooral de raffinaderij op Curaçao was van cruciaal belang: ze was een van de grootste ter wereld en leverde brandstof die essentieel was voor de oorlog in Europa en Noord-Afrika.
Daardoor werden beide eilanden strategische doelwitten. In 1942 viel een Duitse onderzeeër, de U-156, olietankers voor de kust van Aruba aan. Enkele schepen werden geraakt, maar de raffinaderijen bleven gespaard. Onder bescherming van Amerikaanse en Nederlandse troepen bleef de productie doorgaan. De olie uit Aruba en Curaçao werd later wel eens “de brandstof van de vrijheid” genoemd, omdat ze de geallieerde oorlogsinspanningen letterlijk draaiende hield.
Status Aparte – een eigen koers
Toch bleef Aruba binnen de Nederlandse Antillen politiek ondergeschikt aan Curaçao.
Curaçao was het grootste en invloedrijkste eiland, en de meeste beslissingen over bestuur, financiën en wetgeving werden daar genomen.
Veel Arubanen vonden dat Curaçao te veel macht had en te weinig oog voor hun belangen.
In de jaren zeventig groeide het verzet. Onder leiding van Betico Croes en zijn partij Movimiento Electoral di Pueblo (MEP) ontstond een brede volksbeweging die streed voor meer zelfbestuur.
De slogan “Status Aparte” werd het symbool van die strijd: Aruba wilde niet los van Nederland, maar wél los van Curaçao en de rest van de Antillen.
Na jaren van onderhandelingen kreeg Aruba in 1986 eindelijk zijn autonome status binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Het werd een eigen land met een eigen regering en parlement, maar bleef onderdeel van het Koninkrijk. De bedoeling was dat Aruba in 1996 volledig onafhankelijk zou worden, maar in 1994 besloten de regeringen van Aruba, Nederland en de Nederlandse Antillen om dat plan voor onbepaalde tijd uit te stellen. Toen de olieraffinaderij in San Nicolas later sloot, raakte het eiland in een economische crisis. Veel mensen verloren hun baan en de overheid moest op zoek naar een nieuwe bron van inkomsten. Die werd gevonden in het toerisme. Met zijn witte stranden, helderblauwe zee en zonnige klimaat groeide Aruba vanaf de jaren tachtig uit tot een van de populairste vakantiebestemmingen in het Caribisch gebied. Met zijn witte stranden, helderblauwe zee en zonnige klimaat groeide Aruba vanaf de jaren tachtig uit tot een van de populairste vakantiebestemmingen in het Caribisch gebied.
Tijdens een werkbezoek aan het Amerikaanse consulaat vroeg ik de toenmalige consul waarom Aruba bij Amerikanen zoveel populairder was dan Curaçao.
Hij glimlachte en zei: “Aruba comes first.” Hij verwees daarmee naar de wereldhit ‘Kokomo’ van The Beach Boys, waarin Aruba als eerste wordt genoemd in een rij van tropische bestemmingen:
“Aruba, Jamaica, ooh I wanna take you to
Bermuda, Bahama, come on pretty mama
Key Largo, Montego ”
Of die anekdote waar is, weet ik niet. Maar het zou opvallend zijn als de Beach Boys onbedoeld hebben bijgedragen aan het toeristische succes van Aruba.
Tegenwoordig onderhoudt Aruba nauwe banden met Nederland binnen het Koninkrijk.
Het eiland heeft zijn eigen regering en parlement, maar vertrouwt op Nederland voor defensie, buitenlandse betrekkingen en financiële steun bij grote projecten.
Toch is er soms wrijving: veel Arubanen vinden dat Nederland zich te veel bemoeit met interne zaken, zoals begrotingen of toezicht op beleid.
Desondanks blijft Aruba trots op zijn eigen identiteit, cultuur en taal, en weet het zich te profileren als een zelfstandige, moderne bestemming.
Aruba is een klein eiland met een grote geschiedenis — gevormd door zout, olie en zon.